Bouwen in oud Amsterdam

Aan de Prins Hendrikkade in Amsterdam wordt in opdracht van woonstichting Lieven De Key een studentenhuis gebouwd.

Op deze locatie (nr. 189) liet koopman Isaac Pool in 1670 een woon- en wijnpakhuis bouwen, versierd met een gevelsteen van een Kozak (of een Pool). In 1720 werd het pakhuis in gebruik genomen als schuilkerk, gewijd aan Sint Anna. Katholieken mochten destijds niet openlijk hun geloof belijden. Vanwege de gevelsteen kreeg de kerk de bijnaam ‘De Pool’. Het pand bleef tot 1878 in gebruik als kerk en werd in 1901 gesloopt.  Daarna bleef het perceel onbebouwd.

Gezien de historische locatie zorgde gemeente Amsterdam voor archeologische begeleiding (zie Amsterdamse Archeologische Rapporten 130, 2021 – Jørgen Veerkamp) om de archeologische resten van het voormalig pakhuis, die niet behouden konden blijven, te documenteren. De archeologische begeleiding is in oktober 2019 uitgevoerd door het veldteam van de de afdeling Archeologie van MenA (Monumenten en Archeologie) van gemeente Amsterdam.

bouwhistorie
Het oorspronkelijke pakhuis had een langwerpige plattegrond van 28,5 x 13 meter. Met een indelingsmuur werd het in twee beuken verdeeld, waardoor de overspanning werd  verkleind tot zes meter, zodat de vloeren voldoende konden worden ondersteund. Zoon Ambrosius erft in 1687 het pand. Mogelijk gaf hij de opdracht tot een verbouwing, waarbij in het voorste gedeelte van het pakhuis extra poeren werden aangelegd, ter ondersteuning van bovenliggende vloeren. Deze verbouwing kan ook later hebben plaatsgevonden, in ieder geval na 1697.

In de 18de eeuw werd een nieuwe achtergevel opgetrokken, op de fundering  van de oude. Er werd ook een nieuwe aanbouw tegen die achtergevel geplaatst met toegang tot de kelder.

Vanaf 1798, in de Franse tijd, werden godsdiensten voor de wet gelijk gesteld en mocht de kerk weer zichtbaar zijn. In 1805 werd een nieuwe voorgevel opgericht naar ontwerp van de Amsterdamse landmeter Joannes Schut.

De gevelsteen – De Pool – kwam niet terug in de nieuwe gevel en verdween. In 1884 werd hij teruggevonden in de tuin van de kerk. Na heel wat rondzwervingen is de steen nu ingemetseld in de gevel van de Alan Turingschool (voorheen basisschool De Pool) in de Poolstraat op Wittenburg.

Sinds de sloop van het pakhuis in 1901 is de planlocatie onbebouwd gebleven. Na verwijdering van de verharding op het terrein, een betonvloer van 30-40 cm dikte, bleek dat het gebouw tot net onder het maaiveld was gesloopt. De ruimte tussen de nog aanwezige funderingsmuren was grotendeels opgevuld met slooppuin van het pand. In de kelder kwam onder andere een rek met complete mineraalwaterkruiken en wijn-, water- jenever- en likeurflessen tevoorschijn.

gevolgen voor constructie

VeriCon is als hoofdconstructeur van ontwerp tot en met de uitvoering betrokken bij dit project.

Het ontwerptraject startte in 2017 en de hoofddraagconstructie is toen ontworpen als kalkzandsteen draagwanden, stalen spanten en breedplaatvloeren. Vooral de zeer krappe bouwplaats en de benodigde lange uitvoeringstijd maakte het totaalontwerp te duur en lastig bouwbaar. De nieuwe voorgevel wordt immers zuigend tussen een monumentale poort en een belendend pand gebouwd. In het huidige ontwerp is daarom gekozen voor een prefabbeton casco, dat op een insitu betonfundering wordt gemonteerd. De fundering is ook ontworpen op de torenkraan, die in het hart van de nieuwbouw komt te staan en waarmee het casco gemonteerd gaat worden.

De fundering is complex geworden door onder andere de inpandige torenkraan, belendingen en houten palen in de ondergrond.

Het bouwteam was goed voorbereid door met voorboren, stalen grondverdringende buispalen en een robuust fundatieontwerp aan de slag te gaan. Tijdens het uitgraven bleek de oude fundering en gewelven voor een deel en enigszins afwijkend van tekeningen nog in de grond aanwezig te zijn. Dit had gevolgen voor de constructie van het nieuwe studentenhuis. Het ontworpen palenplan moest worden herzien, omdat dit op diverse punten samenviel met de oorspronkelijke fundering.

Geweldig als je kunt wonen in een inspirerende huisvesting – een ontwerp van Bakers architecten – op zo’n historische plaats in Amsterdam, met dank aan het initiatief uit 1670 van Isaac Pool, die zijn pakhuis hier ca. 350 jaar geleden liet bouwen. In korte tijd wordt de nieuwe studentencampus hier – lading voor lading – op zijn plaats gehesen. Aannemer is UBA bouw | projectontwikkeling.